< Previous78 TEMMUZ 2022 Faaliyet giderlerindeki iyileşme ve faaliyet dışı gelirler karlılığı destekledi. 2021 yılında İSO İkinci 500’de satışların maliyeti net satış- lara oranla yüzde 79,4 olarak gerçekleşmiş ve bir önceki yıla göre 0,1 puan artmıştır. Buna bağlı olarak yüzde 20,6 oranında bir brüt satış karı elde edilmiştir. Satışların maliyetinin hemen aynı kalma- sı brüt satış karlılığında da çok sınırlı bir değişime neden olmuştur. 2021’de faaliyet giderlerinin net satışlara oranı ise 0,7 puan düşüşle yüzde 6,9’a gerilemiştir. 2021’de hızlı to- parlanmaya bağlı olarak ölçek etkinliğindeki artış faaliyet Kümülatif Gelir Tablosu Tutar (Milyon TL) Değişim (%) Net Satışlara Göre Pay (%) 2020202120202021 Net Satışlar220.188384.43374,6100,0100,0 - Satışların Maliyeti174.589305.26074,879,379,4 Brüt Satış Karı (Zararı)45.60079.17373,620,720,6 - Faaliyet Giderleri16.80726.59558,27,66,9 Faaliyet Karı (Zararı)28.79352.57882,613,113,7 + Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar40.39976.47089,318,319,9 Kambiyo Karları37.00669.79188,616,818,2 - Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar39.37669.97277,717,918,2 Kambiyo Zararları37.52266.78778,017,017,4 Finansman Öncesi Kar (Zarar)29.81659.07598,113,515,4 - Finansman Giderleri9.37120.088114,44,35,2 Olağan Kar (Zarar)/Finansman Sonrası Kar (Zarar)20.44538.98890,79,310,1 + Olağan Dışı Gelir ve Karlar1.4622.44166,90,70,6 - Olağan Dışı Gider ve Zararlar1.8373.729103,00,81,0 Dönem Karı (Zararı) (V.Ö.)20.07037.70087,89,19,8 KÜMÜLATİF GELİR TABLOSU VE ANALİZİ giderlerinin net satışlara oranında düşüşe yol açmıştır. Böylece 2020 yılında yüzde 13,1 olan faaliyet karı oranı 2021’de yüzde 13,7’e yükselmiştir. 2021 yılında diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karların net satışlara oranı yüzde 19,9’a yükselmiş olup, bunun 18,2 puanı kambiyo karlarından gelmiştir. Diğer faaliyet- lerden olağan gider ve zararların net satışlara oranı ise yüzde 18,2’ye yükselmiş ve bunun da 17,4 puanı kambiyo zararlarından kaynaklanmıştır. Bu oranlarda 2020 yılında yaşanan sıçramaların ardından 2021’de de artış devam etmiştir. İSO İkinci 500’ün üretim dışı faaliyetlerden elde ettiği net karın net satışlara oranı yüzde 1,7 olarak kaydedilmiştir. Bu oran 2020’de yüzde 0,5 ile çok daha düşük gerçek- leşmişti. Öte yandan bu büyüklükler içerisinde önemli pay tutan kambiyo işlemleri 2020 yılından farklı olarak 2021’de karlılığa pozitif katkı sağlamıştır. 2020 yılında net satışlara oranla yüzde 0,2 olan net kambiyo zararı 2021 yılında yüzde 0,8 net kambiyo karına dönüşmüştür. Bir başka deyişle İSO İkinci 500’ün karlılığı bu kez döviz kuru artışlarından olumlu etkilenmiştir. TEMMUZ 2022 79 Faaliyeti dışı gelirler karı olumlu etkiledi. İSO İkinci 500 çalışmasında üretim faaliyeti dışı gelirler de hesaplanmakta ve değerlendirilmektedir. Bunun bir ne- deni, kuruluşların üretim faaliyeti dışı gelirlerinin karlılık (veya zarar) üzerindeki etkilerinin görülmesidir. İkinci neden ise İSO İkinci 500’de kullanılan milli gelir an- lamında kar ve yaratılan katma değerin hesaplanması için üretim faaliyeti dışı gelirler büyüklüğünün ayrıca he- saplanması ihtiyacıdır. Kuruluşların yarattıkları katma değer gelir yönünden, yani kuruluşların ödedikleri faktör gelirleri ile hesaplan- maktadır. Milli gelir anlamında kar faktör gelirine ulaş- mak için vergi öncesi dönem kar ve zarar toplamından üretim faaliyeti dışı gelirler düşülmekte, elde edilen tutara o yıl için kardan ayrılan karşılıklar eklenmektedir. Üretim faaliyeti dışı gelirler temettü gelirleri, iştirak ge- lirleri, faiz gelirleri, net kambiyo karları, menkul ve duran varlık satışları gibi unsurlardan oluşmaktadır. İSO İkinci 500, 2021 yılında üretim faaliyeti dışından 6,5 milyar TL net gelir elde etmiştir. Üretim faaliyeti dışı ge- lirlerin dönem kar ve zarar toplamına oranı 2020 yılında yüzde 5,1 iken 2021 yılında yüzde 17,2’ye yükselmiştir. Sektörler itibarıyla değerlendirildiğinde ise 2021 yılında en yüksek üretim dışı faaliyet gelirleri/net satışlar oranı- na sahip sektör yüzde 22,4 ile madencilik ve taş ocak- çılığıdır. İkinci sırada yüzde 7,9 ile elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemleri yer almaktadır. 7 sektörde ise üretim faaliyeti dışı gelirler net olarak zarar göstermiştir. KARLILIK GÖSTERGELERİ 2018201920202021 Finansman Giderleri (Milyon TL) 9.9997.9899.37120.088 Faaliyet Karı (Milyon TL) 19.00916.82928.79352.578 Finansman Giderleri / Faaliyet Karı (%) 52,647,532,538,2 FINANSMAN GIDERLERI/FAALIYET KARI İSO İkinci 500, 2021 yılında diğer faaliyetlerden elde ettiği yüzde 1,7 puanlık karın da katkısıyla finansman giderleri öncesi yüzde 15,4 karlılığa ulaşmıştır. Söz konusu oran bir önceki yıla göre 1,9 puan artmıştır. 2021 yılında finansman giderlerinin net satışlara oranı ise 0,9 puan artarak yüzde 5,2’ye yükselmiştir. 2020 yılında uygulanan düşük faizli kredi olanakları ve yılın büyük bölümünde kredi faiz oranlarının tek hanelerde kalması sonucu firmaların finansman maliyetleri oranı düşmüş, 2021 yılında ise bu koşulların değişmesi ile finansman yükü artmıştır. Böylece İSO İkinci 500, 2021 yılında finans- man giderleri sonrası yüzde 10,1 oranında bir olağan kar- lılık yaratmıştır. Söz konusu oran da 2020 yılına göre 0,8 puan yükselmiştir. 2020’de net satışlara oranla yüzde 0,7 olağan dışı gelir ve karlar 2021’de yüzde 0,6’ya düşerken aynı dönemde olağan dışı gider ve zararlar yüzde 0,8’den yüzde 1’e yükselmiştir. Böylece olağan dışı gelir/gider dengesinin dönem karlılı- ğına olumsuz etkisi 0,1 puandan 0,4 puana yükselmiştir. Tüm bu gelişmelerin sonucunda 2020 yılında yüzde 9,1 olan vergi öncesi karlılık 2021 yılında 0,7 puan artışla yüz- de 9,8 olmuştur. İSO İkinci 500, 2021 yılında faaliyet gi- derlerinde etkinliğini artırmış ve kambiyo risklerini daha iyi yönetmiş, böylece karlılık performansını yükseltmiştir. Finansman giderlerinin faaliyet karına oranı yüzde 38,2’ye yükseldi. Finansman giderleri, sanayi kuruluşlarının karlılıklarında temel belirleyicilerden biri olmayı 2021 yılında da sür- dürmüştür. Bir önceki yıl salgında uygulanan uygun ma- liyetli finansman olanaklarının 2021'de kademeli olarak azalması ve faiz oranlarında yaşanan artışlar sonucu İSO İkinci 500’ün finansman maliyetleri yeniden önemli ölçü- de artmıştır. Türk lirasındaki değer kaybının finansman giderleri üze- rindeki olumsuz etkisi de güçlenmiştir. Böylece finans- man giderleri mutlak büyüklük olarak yüzde 114,4 ora- nında artmış ve 20,1 milyar TL’ye yükselmiştir. 2021 yılında faaliyet karları da yüzde 82,6 ile yine yük- sek bir artış sergilemiş ve 52,6 milyar TL’ye yükselmiştir. Böylece 2020’de yüzde 32,5 olan finansman giderlerinin faaliyet karına oranı takip eden yılda yüzde 38,2’ye yük- selmiştir. Faaliyet karının daha büyük bir bölümünün finansman giderlerine ayrılması, karların ve özkaynakların artışını sınırlamıştır.80 TEMMUZ 2022 Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (TL) (İSO İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu) Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (1) Dönem Kar ve Zarar Toplamı (V.Ö.) (2) 1/2 (%) 2016264.684.9824.417.889.5116,0 2017-160.834.9947.384.570.769-2,2 2018-255.349.7468.971.623.983-2,8 20191.594.890.68310.554.489.62015,1 20201.022.663.88320.070.475.2035,1 20216.497.619.49937.699.947.95717,2 Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (TL) (Özel Kuruluşlar) Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (1) Dönem Kar ve Zarar Toplamı (V.Ö.) (2) 1/2 (%) 2016244.985.3024.352.590.3125,6 2017-170.231.2147.300.619.366-2,3 2018-267.928.7638.891.070.219-3,0 20191.590.460.64110.539.735.70515,1 20201.012.821.08920.156.147.9765,0 20216.481.971.54637.843.453.53017,1 Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (TL) (Kamu Kuruluşları) Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (1) Dönem Kar ve Zarar Toplamı (V.Ö.) (2) 1/2 (%) 201619.699.68065.299.19930,2 20179.396.22083.951.40311,2 201812.579.01780.553.76415,6 20194.430.04214.753.91530,0 20209.842.794-85.672.773-11,5 202115.647.953-143.505.573-10,982 TEMMUZ 2022 Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) Sektörler Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net) (TL) Üretim Faaliyeti Dışı Gelirler (Net)/Net Satışlar (%) 05-08Madencilik ve taş ocakçılığı750.223.98022,4 10Gıda ürünlerinin imalatı688.032.4101,0 11İçeceklerin imalatı-108.366.863-2,7 12Tütün ürünleri imalatı-62.748.023-4,5 13Tekstil ürünlerinin imalatı1.248.705.2312,2 14Giyim eşyalarının imalatı-994.486.699-6,5 16Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç)-154.757.510-4,4 17Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı782.000.4355,1 18Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması175.427.6476,4 19Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı-18.989.886-0,9 20Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı752.730.5183,2 21Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı42.580.6461,1 22Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı271.224.8551,2 23Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı74.343.4600,4 24Ana metal sanayii563.032.7331,3 25Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç)405.732.4172,1 26Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı-28.642.141-0,6 27Elektrikli teçhizat imalatı10.274.7680,0 28Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı242.729.2912,1 29Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı1.227.828.4585,0 30Diğer ulaşım araçlarının imalatı233.090.2636,1 31Mobilya imalatı-80.044.954-1,5 32Diğer imalatlar17.270.5201,2 32.1Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı17.270.5201,2 35Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı379.085.8937,9 Toplam6.497.619.4991,7KATMA DEĞER ETKİNLİK VE VERİMLİLİK Kuruluşların etkinlik ve verimliliği, yaratılan katma değer, nispi hasıla oranları, devir hızları ve işgücü verimliliği ile ölçülmektedir.TEMMUZ 2022 85 Net katma değer içinde ücretlerin payı azalırken faizlerin payı arttı. İSO İkinci 500 çalışması kapsamında sanayi kuruluş- larının yarattıkları katma değerler, kuruluşların üretim faktörlerine ödedikleri faktör gelirleri itibarıyla hesap- lanmaktadır. Bu nedenle kuruluşların üretim faktörle- rine ödedikleri faktör gelirlerine ait bilgiler de derlen- mektedir. Kuruluşların üretim faktörlerinden emeğin karşılığı olan ödenen maaş ve ücretler (tam istihkak iş gücü payları ve işverenin ödediği sosyal güvenlik primleri da- hil), sermaye karşılığı olan ödenen faizler ve üreticinin payı olan milli gelir anlamındaki kar bilgileri toplanarak kuruluşların yarattıkları net katma değerler hesaplan- maktadır. Net Katma Değerin Faktör Gelirlerine Göre Dağılımı (%) ISO Ikinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler60,157,156,559,550,845,352,242,036,7 Ödenen Faizler12,712,413,314,215,222,218,513,918,5 Milli Gelir Anlamında Kar27,330,430,226,334,032,529,344,144,7 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 Özel Kuruluşlar 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler59,456,255,759,050,144,651,540,836,0 Ödenen Faizler12,912,713,614,515,622,618,814,118,7 Milli Gelir Anlamında Kar27,731,130,726,534,432,829,745,145,3 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 Kamu Kuruluşları 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler90,997,284,486,084,085,897,7112,1125,3 Ödenen Faizler1,21,40,70,1--0,00,0- Milli Gelir Anlamında Kar8,01,414,914,016,014,22,3-12,1-25,3 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 Net katma değer büyüklüğüne, o dönem için ayrılan amortisman ve net dolaylı vergiler (dolaylı vergi − süb- vansyion) eklenerek kuruluş bazında temel fiyatlar ve üretici fiyatlarıyla brüt katma değer büyüklükleri de hesaplanmaktadır. Bu çerçevede net katma değer bü- yüklükleri ile onları oluşturan faktör gelirlerinin payları incelenmekte ve değerlendirilmektedir. ETKİNLİK VE VERİMLİLİK Milli Gelir Anlamında Kar 2021 Ödenen Maaş ve Ücretler Ödenen Faizler %36,7 %44,7 %18,586 TEMMUZ 2022 Yaratılan brüt katma değeri yüksek dolaylı vergilerden önemli ölçüde etkilenen "İçeceklerin İmalatı" (11), "Tü- tün Ürünleri İmalatı" (12) ve "Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı" (19) sektörleri bu de- ğerlendirmenin kapsamı dışında bırakılmıştır. 2021 yılında en yüksek nispi hasıla oranına sahip sek- tör, geçmiş 5 yılda olduğu gibi yine elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemleri sektörü olmuştur. İkinci sırada kimyasallar ve kimyasal ürünlerin imalatı yer almıştır. Bu iki sektörü kağıt ürünleri imalatı ile madencilik ve taş ocakçılığı takip etmektedir. En düşük oranların ise giyim eşyalarının imalatı ile bilgisayar, elektronik ve optik ürünlerin imalatı sektörlerinde gerçekleştiği gö- rülmektedir. 2021'de İSO İkinci 500’ün yarattığı net katma değerin faktör gelirlerine dağılımında ödenen faizlerin payı, faiz oranlarındaki gelişmelere paralel olarak yüzde 13,9’dan yüzde 18,5’e yükselmiştir. Milli gelir anlamında karın payı ise 2020’de 44,1 iken hafif bir artışla 2021’de yüzde 44,7 olarak gerçekleşmiştir. Böylece ödenen maaş ve ücretlerin payı yüzde 42’den yüzde 36,7’ye gerilemiştir. En yüksek nispi hasıla oranı elektrikte. Nispi hasıla oranı, alt sektörler itibarıyla kişi başına yaratılan brüt katma değerin İSO İkinci 500 genelinde kişi başına yaratılan katma değere oranlaması yoluyla hesaplanmaktadır. Nispi hasıla oranları, alt sektörlerin katma değer verimliliklerini ortaya koymaktadır. SEKTÖREL NISPI HASILA ORANLARI 050100150200250 205,7 203,7 194,9 177,0 144,3 133,8 115,9 114,5 107,0 105,9 104,9 101,5 96,3 93,1 91,8 87,3 82,5 80,8 75,9 70,8 55,3 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Madencilik ve taş ocakçılığı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Ana metal sanayii Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Mobilya imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Giyim eşyalarının imalatıNext >