< PreviousKATMA DEĞER ETKİNLİK VE VERİMLİLİK Kuruluşların etkinlik ve verimliliği, yaratılan katma değer, nispi hasıla oranları, devir hızları ve işgücü verimliliği ile ölçülmektedir.MAYIS 2022 95 Net katma değerde kar ve faizlerin payı artarken ücretlerin payı azaldı. İSO 500 çalışması kapsamında sanayi kuruluşlarının ya- rattıkları katma değerler, kuruluşların üretim faktörleri- ne ödedikleri faktör gelirleri itibarıyla hesaplanmaktadır. Bu nedenle kuruluşların üretim faktörlerine ödedikleri faktör gelirlerine ait bilgiler de derlenmektedir. Kuruluşların üretim faktörlerinden emeğin karşılığı olan ödenen maaş ve ücretler (tam istihkak iş gücü payları ve işverenin ödediği sosyal güvenlik primleri dahil), ser- maye karşılığı olan ödenen faizler ve üreticinin payı olan milli gelir anlamındaki kar bilgileri toplanarak kuruluş- ların yarattıkları net katma değerler hesaplanmaktadır. Net katma değer büyüklüğüne, o dönem için ayrılan amortisman ve net dolaylı vergiler (dolaylı vergi-süb- vansiyon) eklenerek kuruluş bazında temel fiyatlar ve Net Katma Değerin Faktör Gelirlerine Göre Dağılımı (%) ISO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler 55,957,556,552,746,954,751,544,532,2 Ödenen Faizler 11,614,315,413,916,834,427,125,328,1 Milli Gelir Anlamında Kar 32,428,228,233,436,310,921,330,339,7 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 Özel Kuruluşlar 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler 55,352,655,554,645,551,250,543,030,8 Ödenen Faizler 12,914,316,215,117,033,626,925,227,7 Milli Gelir Anlamında Kar 31,833,228,430,237,515,222,631,741,5 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 Kamu Kuruluşları 201320142015201620172018201920202021 Ödenen Maaş ve Ücretler 61,0183,368,238,771,9306,570,480,1104,9 Ödenen Faizler 2,115,96,14,814,495,530,626,248,6 Milli Gelir Anlamında Kar 37,0-99,225,856,613,7-302,0-1,0-6,3-53,5 Net Katma Değer100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 ETKİNLİK VE VERİMLİLİK üretici fiyatlarıyla brüt katma değer büyüklükleri belir- lenmektedir. Bu çerçevede net katma değer büyüklük- leri ile onları oluşturan faktör gelirlerinin payları ince- lenmekte ve değerlendirilmektedir. 2021 yılında İSO 500’ün yarattığı net katma değerin fak- tör gelirleri dağılımında yüksek değişimler yaşanmıştır. Milli gelir anlamında karın payı yüzde 30,3’ten yüzde 39,7’ye çıkmış ve son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaş- mıştır. Ödenen faizlerin net katma değer içindeki payı da yüzde 25,3’ten yüzde 28,1’e yükselmiştir. Buna karşılık ödenen maaş ve ücretlerin payı yüzde 44,5’ten yüzde 32,2’ye ge- rilemiştir. Bu gelişmeler 2021 yılındaki hızlı büyüme ve yüksek enflasyonun yaşandığı dönemde faktör gelirlerinin net katma değer içindeki dağılımında en çok karın olumlu etkilendiğini göstermektedir.96 MAYIS 2022 Nispi hasıla oranı en yüksek imalat sanayi alt sektörü kimyasal ürünler oldu. Nispi hasıla oranı, alt sektörler itibarıyla kişi başına yaratılan brüt katma değerin İSO 500 genelinde kişi başına yaratılan katma değere oranlaması yoluyla hesaplanmaktadır. Nispi hasıla oranları, alt sektörlerin katma değer verimliliklerini ortaya koymaktadır. Yaratılan brüt katma değeri yüksek dolaylı vergilerden önemli ölçüde etkilenen "İçeceklerin İmalatı" (11), "Tütün Ürünleri İmalatı" (12) ve "Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı" (19) sektörleri bu değerlendirmenin kapsamı dışında bırakılmıştır. 2021 yılı itibarıyla en yüksek nispi hasıla oranına sahip sek- tör madencilik ve taş ocakçılığıdır. İmalat sanayi içerisinde ise en yüksek nispi hasıla oranı yine kimyasal ürünler sektö- ründe kaydedilmiştir. Sektörler çok farklı nispi hasıla oranla- rına sahip olmaya 2021 yılında da devam etmiştir. En düşük pozitif nispi hasıla oranları ise giyim ürünleri ile mücevherat sektöründe gerçekleşmiştir. NET KATMA DEĞERIN FAKTÖR GELIRLERINE GÖRE DAĞILIMI (%) SEKTÖREL NISPI HASILA ORANLARI Ödenen Maaş ve Ücretler Ödenen Faizler Milli Gelir Anlamında Kar Madencilik ve taş ocakçılığı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Mobilya imalatı Giyim eşyalarının imalatı Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı 0-50-100-15050100150200250300 50,6 54,9 83,6 86,4 89,5 94,7 102,6 113,5 114,1 116,4 192,6 217,4 236,2 244,5 261,4 63,1 35,9 26,6 -7,8 -97,7 32,2 28,1 39,7 2021MAYIS 2022 97 İstihdam ve Brüt Katma Değer Dağılımı ve Nispi Hasıla Oranı (%) Sektörler 20202021 Istihdam Dağılımı Brüt Katma Değer Dağılımı Nispi Hasıla Oranı Istihdam Dağılımı Brüt Katma Değer Dağılımı Nispi Hasıla Oranı 05-08 Madencilik ve taş ocakçılığı3,06,5218,73,07,8261,4 10 Gıda ürünlerinin imalatı19,111,459,417,79,754,9 13 Tekstil ürünlerinin imalatı10,35,149,810,95,550,6 14 Giyim eşyalarının imalatı3,91,230,84,11,126,6 15 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı0,10,156,5--- 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç)1,31,6125,71,02,0192,6 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı1,62,4149,51,53,3217,4 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı4,28,6204,34,310,6244,5 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı1,72,4143,71,51,5102,6 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı3,93,692,74,13,483,6 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı4,25,2122,64,34,194,7 24 Ana metal sanayii8,911,8133,39,422,2236,2 25 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç)3,64,4121,63,43,9113,5 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı3,04,6152,22,63,0116,4 27 Elektrikli teçhizat imalatı7,86,684,67,95,063,1 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı2,62,8104,22,92,689,5 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı14,914,597,515,113,086,4 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı2,22,299,52,32,6114,1 31 Mobilya imalatı1,50,855,51,60,635,9 32 Diğer imalatlar0,20,292,60,20,0-7,8 32.1 Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı0,20,292,60,20,0-7,8 35 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı1,73,7220,12,0-2,0-97,7 Not: "İçeceklerin İmalatı" (11), "Tütün Ürünleri İmalatı" (12) ve "Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı" (19) sektörleri bu tablonun kapsamı dışında bırakılmıştır. ETKİNLİK VE VERİMLİLİK98 MAYIS 2022 Varlık devir hızı sınırlı artış kaydetti. Varlık devir hızı, finansal verimlilik ve faaliyet etkinliği göstergesi olarak kullanılmakta olup net satışların aktif toplamına oranlanması ile hesaplanmaktadır. Bu oranın yüksek olması kuruluşların etkinlik ve verimliliklerinin de yüksek olduğunu göstermektedir. İSO 500’ün varlık devir hızı 2019 yılında 1,09’a düştükten sonra 2020 yılında da azalarak 1,03 seviyesinde gerçek- leşmiştir. 2021’de ise varlık devir hızı 1,09’a yükselerek 2019’daki seviyesine dönmüştür. 2021 yılında iç ve dış satışlarda yaşanan hızlı genişleme varlık devir hızını yük- seltmiştir. İşletme sermayesi devir hızı durağan seyretti. İşletme sermayesi devir hızı, net satışların dönen varlıklar (işletme sermayesi) büyüklüğüne oranlanması ile hesap- lanmaktadır. İSO 500’ün işletme sermayesi devir hızı 2018 ve 2019 yıllarında sırasıyla 1,83 ve 1,79 olarak gerçekleşmiştir. 2020’de düşüş eğilimini sürdürerek 1,61 düzeyinde kay- dedilmiştir. 2021 yılında ise 1,62 ile hemen hemen yatay seyretmiştir. Özkaynak devir hızı yükseldi. Özkaynak devir hızı bir diğer etkinlik ve verimlilik göster- gesi olup net satışların özkaynaklara oranlanması ile he- saplanmaktadır. İSO 500’ün özkaynak devir hızı 2019’daki 3,46 değerinin ardından 2020’de yurtiçi ve yurtdışı talep- teki dalgalanmaların satışlardaki büyümeyi yavaşlatması ile 3,25’e düşmüştür. 2021 yılında ise yurtiçi ve yurtdışı satışlarda görülen yüksek büyüme özkaynak devir hızını 3,71’e yükseltmiştir. 2021 yılında en yüksek özkaynak devir hızına sahip sek- törler 164,17 ile rafine petrol ürünleri ve 31,36 ile mücev- herat sanayidir. En düşük oran ise 0,95 ile madencilik ve taş ocakçılığı sektörüne aittir. DEVIR HIZLARI - 2021 1,621,093,71 Varlık Devir Hızı Özkaynak Devir Hızı İşletme Sermayesi Devir Hızı VARLIK DEVIR HIZI 2 1 0 201720182019202120202016 0,91 1,04 1,12 1,091,09 1,03 2021 yılında iç ve dış satışlarda yaşanan hızlı genişleme varlık devir hızını yükseltmiştir.MAYIS 2022 99 Sektörel Devir Hızları - 2021 Sektörler Varlık Devir HızıÖzkaynak Devir Hızı Işletme Sermayesi (Dönen Sermaye) Devir Hızı 500 BSKÖKKK500 BSKÖKKK500 BSKÖKKK 05-08Madencilik ve taş ocakçılığı 0,430,580,270,951,100,721,000,921,27 10Gıda ürünlerinin imalatı 1,441,480,945,134,69-6,331,911,991,09 11İçeceklerin imalatı 0,380,38-1,451,45-0,760,76- 12Tütün ürünleri imalatı0,770,77-3,493,49-0,930,93- 13Tekstil ürünlerinin imalatı 0,710,71-2,252,25-1,051,05- 14Giyim eşyalarının imalatı1,311,31-3,593,59-1,881,88- 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) 0,880,88-3,133,13-1,481,48- 17Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı0,860,86-2,312,31-1,311,31- 19Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 1,461,46-164,17164,17-2,602,60- 20Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı1,001,001,002,692,931,161,431,411,70 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı 0,750,75-1,231,23-1,121,12- 22Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı1,021,02-3,523,52-1,351,35- 23Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 0,540,54-1,671,67-1,061,06- 24Ana metal sanayii1,481,48-4,344,34-1,961,96- 25Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) 0,941,010,532,402,760,971,141,200,71 26Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 0,460,46-1,431,43-0,600,60- 27Elektrikli teçhizat imalatı1,311,31-4,884,88-1,661,66- 28Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı 1,111,11-2,162,16-1,351,35- 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 1,701,70-6,346,34-2,242,24- 30Diğer ulaşım araçlarının imalatı 0,330,33-3,743,74-0,420,42- 31Mobilya imalatı1,201,20-2,062,06-1,631,63- 32Diğer imalatlar 8,648,64-31,3631,36-9,429,42- 32.1Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı8,648,64-31,3631,36-9,429,42- 35 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı 0,560,470,943,169,071,351,751,671,95 Toplam1,091,120,573,713,941,301,621,631,40 ETKİNLİK VE VERİMLİLİK100 MAYIS 2022 İşgücü verimliliğinde artış yüzde 64,6 oldu. İşgücü verimliliği sanayi ve sanayi kuruluşları için önemli bir verimlilik göstergesidir. İSO 500 kapsamında işgücü verimliliği, üretimden satışların çalışan sayısına oranlanması ile hesaplanmaktadır. İSO 500’de çalışan başına üretimden net satışlar 2019’da yüzde 15,4, 2020’de yüzde 12,1’lik artışların ardından 2021 yılında yüzde 64,6 ile güçlü bir artış göstererek 2.705.400 TL olmuştur. Bu gelişme aynı zamanda işgücü verimliliğinde son yıl- ların en hızlı artışına işaret etmektedir. Çalışan başına üretimden satışlardaki artış reel (yıl sonu TÜFE enflas- yonundan arındırılmış) bazda da yüzde 20,9 artışa kar- şılık gelmektedir. 2021, işgücü verimliliğinde önemli bir artış yılı olmuştur. SEKTÖREL ÇALIŞAN BAŞINA ÜRETIMDEN NET SATIŞLAR (TL) Bilindiği üzere 2020 yılında yaşanan salgın nedeniyle üretimde kesintiler yaşanmış, çalışanların sağlık so- runları oluşmuş, çalışma saatleri azalmış ve işgücü verimliliği gerilemiştir. 2021 yılında ise tüm bu koşullar iyileşmiş, böylece işgücünün çalışma süreleri ve perfor- mansı yükselmiştir. Yine 2021’de makine ve ekipman yatırımlarında yenilemeler işgücü verimliliğini arttırmış, yüksek satışlara bağlı yüksek kapasite kullanımı da iş- gücü verimliğindeki artışa katkı sağlamıştır. 2021 yılında çalışan başına net üretimden satışlar 2020 yılına göre mutlak büyüklük olarak tüm alt sektörlerde artmakla beraber, sektörler arasında önemli farklılıklar söz konusudur. 2021’de çalışan başına net üretimden satışlar ile ölçülen işgücü verimliliği en yüksek sektörler ise sırasıyla mücevherat sanayi, rafineri petrol ürünleri sanayi ve ana metal sanayi olmuştur. İlk üç sektör 2020 yılındaki yerlerini korumuştur. Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Ana metal sanayii Tütün ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Madencilik ve taş ocakçılığı Elektrikli teçhizat imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Gıda ürünlerinin imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Mobilya imalatı Giyim eşyalarının imalatı 010.000.00020.000.00030.000.000 575.358 707.987 1.011.146 1.140.466 1.365.164 1.669.825 1.706.586 1.743.176 1.797.182 1.815.111 1.917.637 2.107.454 2.360.041 2.617.048 2.815.160 3.306.435 3.602.674 3.677.571 4.198.214 5.077.014 6.536.423 24.772.892 27.178.721MAYIS 2022 101 İşgücü Verimliliği [Üretimden Satışlar (Net)/Çalışan Sayısı] (Cari Fiyatlarla, TL) Sektörler20202021 05-08Madencilik ve taş ocakçılığı1.444.8642.360.041 10Gıda ürünlerinin imalatı1.189.6731.669.825 11İçeceklerin imalatı1.977.3602.815.160 12Tütün ürünleri imalatı3.151.9995.077.014 13Tekstil ürünlerinin imalatı612.5771.011.146 14Giyim eşyalarının imalatı405.479575.358 15Deri ve ilgili ürünlerin imalatı863.892- 16Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç)1.840.3303.677.571 17Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı1.706.4683.306.435 19Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı10.988.49524.772.892 20Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı2.082.6044.198.214 21Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı814.9201.140.466 22Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı1.109.2271.743.176 23Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı1.168.6831.706.586 24Ana metal sanayii3.439.3206.536.423 25Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç)1.139.4611.815.111 26Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı1.313.4581.917.637 27Elektrikli teçhizat imalatı1.315.0602.107.454 28Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı1.069.4481.797.182 29Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı1.939.7692.617.048 30Diğer ulaşım araçlarının imalatı789.8401.365.164 31Mobilya imalatı501.849707.987 32Diğer imalatlar18.894.83627.178.721 32.1Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı18.894.83627.178.721 35Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı3.013.1643.602.674 Toplam1.643.8822.705.400 ETKİNLİK VE VERİMLİLİKTEKNOLOJİ FAALİYETLERİ Teknoloji faaliyetleri, sanayi ve sanayi kuruluşlarının rekabet gücü, karlılık ve verimlilik performansı açısından oldukça önemli hale gelmiştir.MAYIS 2022 103 Teknoloji faaliyetleri sanayi kuruluşlarının rekabet gücü, karlılık ve verimliliği açısından en önemli belirleyici unsurlardan biri haline gelmiştir. Bu nedenle 2013 çalışmasından itibaren İSO 500 kapsa- mında teknoloji faaliyetleri başlığı altında bilgilere yer ve- rilmeye başlanmıştır. Teknoloji faaliyetleri başlığı altında, İSO 500’ün AR-GE harcamaları ve teknoloji yoğunluğu itibarıyla sektör da- ğılımları olmak üzere iki temel bilgiye yer verilmektedir. AR-GE harcamalarının üretimden satışlara oranı geriledi. İSO 500 çalışması kapsamında sanayi kuruluşlarının AR- GE harcamalarına ilişkin verileri de toplanmakta ve sek- törel bazda değerlendirmeler yapılmaktadır. 2021 yılında İSO 500’ün AR-GE harcamaları, anket veri- leri ile 8,97 milyar TL’dir ve 2020 yılına göre yüzde 43,8 oranında artış göstermiştir. Bir başka ifadeyle, yıl sonu TÜFE enflasyonundan arındırıldığında reel bazda da yüz- de 5,7 artış gerçekleşmiştir. Bununla birlikte 2020 yılında yüzde 0,53 olan AR-GE harcamalarının üretimden satış- lara oranı 2021’de yüzde 0,44’e gerilemiştir. Bu gerileme üretimden satışların AR-GE harcamalarına göre çok daha yüksek artış göstermesinden kaynaklanmaktadır. 2021 yılında anket verilerine göre en yüksek AR-GE har- caması gerçekleştiren üç sektör 2020 yılına göre değiş- memiş ve yine sırasıyla motorlu kara taşıtları, elektro- nik ve elektrikli teçhizat sektörü olmuştur. 2021’de İSO 500’ün toplam AR-GE harcamalarının yüzde 62,9’unu bu üç sektördeki kuruluşlar gerçekleştirmiştir. Son yıllarda AR-GE harcamalarını önemli ölçüde artıran motorlu kara taşıtları sektörü, 2021’de İSO 500’ün toplam AR-GE harcamalarında yaşanan artışa da en yüksek kat- kıyı sağlamıştır. AR-GE HARCAMALARINDA GELIŞMELER 5.945,5 %0,58 2019 8.971,4 %0,44 2021 6.237,3 %0,53 2020 3.837,4 %0,44 2018 AR-GE HARCAMALARI (MİLYON TL) Anket Verileri AR-GE HARCAMALARI / ÜRETİMDEN SATIŞLAR (%)Next >