< Previous48 ŞUBAT 2024 DOSYA Dış Ticaret STA’LARIN İHRACATA ETKİSİ SINIRLI Türkiye’nin 90’lı yıllardan bu yana çeşitli ülke ve ülke grupları ile imzaladığı serbest ticaret anlaşması sayısı 23’e ulaştı. Son 10 yılda bu 23 ülke ile yapılan dış ticaret, imzalanan anlaşmalara rağmen genel ortalamaya yakın bir seyir izledi. 2013’den 2022’ye kadar geçen son 10 yıllık süreçte Türkiye’nin genel ihracatı yüzde 57,8 artarken STA imzalanan 23 ülke ile yapılan toplam ihracat hacmi ise yüzde 60 artışla genel ihracat artışı ile paralel bir seyir izledi. 16 ülkeye yapılan ihracat genel ortalamanın üstünde performans gösterirken 7 ülke, ortalamanın altında kaldı. 13 ülkeden yapılan ithalat ise yine genel ithalat artış ortalamasını geride bıraktı. 23 ÜLKE İLE DIŞ TİCARET STA’YA RAĞMEN GENEL İHRACATA PARALEL SEYİR İZLEDİ İSO SANAYİ 4950 ŞUBAT 2024 DOSYA Dış Ticaret T ürkiye’nin 2000’li yılların başından bu yana çeşitli ülke ya da ülke grupları ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşması (STA) sayısı 23’e ulaştı. İmzalanan anlaşmalar kimi ülke ile dış ticaretin Türkiye lehine gelişmesini sağlarken kimisinde ise umulanı veremedi. Genel hatları ile bakıldığında ise STA imzalanan ülkeler ile dış ticaretin seyri imzalanmayanlar ile hemen hemen aynı performansı gösterdi. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2013’den 2022’ye kadar geçen son 10 yıllık süreçte Türkiye’nin genel ihracatı yüzde 57,8 artarken STA imzalanan 23 ülke ile yapılan toplam ihracat hacmi yüzde 60 artışla genel ihracat artışı ile paralel bir seyir izledi. Aynı dönemde yine toplam ithalat yüzde 39,6 artış gösterirken 23 ülkeden yapılan ithalat artışı ise yüzde 33 olarak gerçekleşti. 16 ülkeye yapılan ihracat artış oranı genel artış ortalamasının üstünde gerçekleşirken 7 ülke ortalamayı tutturamadı. 11 ülkeden yapılan ithalat ise yine gelen ithalat artış ortalamasını geride bıraktı. En yüksek dış ticaret hacmine sahip 10 ülke arasında ihracatın en fazla arttığı ülke yüzde 292 artış oranı ile Sırbistan olurken, onu yüzde 150’lik artış ve 4,5 milyar dolar değer ile İsrail izledi. Üçüncü sırada ise yüzde 136’lık artış oranı ve 1,8 milyar dolar değer ile Fas yer aldı. Bu dönemde yine 10 ülke arasında ithalatın en fazla arttığı ülke ise yüzde 261’lik artış oranı ile Gürcistan oldu. Artış oranına göre Gürcistan’ı yüzde 217 ile Malezya ve yüzde 123 ile de Sırbistan izledi. 4 STA’DA İÇ ONAY SÜRECİ DEVAM EDİYOR İki veya daha fazla ülke arasında mal ve hizmet ticaretini kolaylaştırmak için yapılan STA’lar, gümrük tarifeleri ve diğer ticari engellerin azaltılmasına veya kaldırılmasına olanak sağlıyor. Bu sayede ülkeler arasında artan ticaret hacimleri ekonomilerin büyümesinde katalizör görevi görerek ihracatın artmasına yeni iş imkanlarının oluşmasını sağlarken bir taraftan da ülkeler arasındaki siyasi ilişkileri güçlendiriyor. Ticaret Bakanlığı sitesinde yer alan bilgilere göre bugüne kadar Türkiye 38 STA imzalarken bunlardan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedildi. Geriye kalanlardan 22 STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Morityus, Güney Kore, Malezya, Moldova, Faroe Adaları, Singapur, Kosova, Venezuela ve Birleşik Krallık) hâlihazırda yürürlükte bulunuyor. 1 Eylül 2023 tarihinde Türkiye-Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) STA’sının yürürlüğe girmesiyle birlikte yürürlükteki STA sayısı 23’e yükseldi. Öte yandan, Ukrayna, Lübnan, Sudan ve Katar STA'larının iç onay süreçleri devam ediyor. Peki şu ana kadar imzalanan STA’lar taraf ülkelerin dış ticaretinde nasıl bir gelişmeye yol açtı. İşte STA imzalanan 23 ülke ile dış ticaretin 10 yıllık seyri… STA İMZALANAN 23 ÜLKE İLE DIŞ TİCARET SEYRİ Arnavutluk: Türkiye ile Arnavutluk arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması, 22 Aralık 2006’da imzalandı ve 2008 tarihinde yürürlüğe girdi. İki ülkenin son 10 yıllık dış ticaretinde seyir Türkiye lehine gelişti. 2013 yılında Türkiye’nin Arnavutluk’a yapılan ihracat 321 milyon dolar iken söz konusu rakam 2022’de yüzde 83 artarak 990 milyon dolara yükseldi. İthalat ise 10 yıllık süreçte yüzde 10 gerileyerek 74,7 milyon dolara geriledi. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi de 404 milyon dolardan 1 milyar 64 milyon dolara yükseldi. BAE: Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasında 3 Mart’ta imzalanan Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması 1 Eylül 2023 tarihinde yürürlüğe girdi. İki ülke arasında STA öncesi son 10 yılda toplam dış ticaret hacmi yüzde 17 gerileyerek 8,8 milyar dolar olarak gerçekleşirken, Türkiye’nin BAE’ye ihracatı yüzde 16,4 düşüş ile 4,38 milyar dolara, BAE’den ithalatı da yüzde 17,8 düşüşle 4,47 milyar dolara düştü. Türkiye’nin BAE’ye ihracatı 2017’de 9 milyar dolara kadar ulaşmıştı. Birleşik Krallık: Türkiye Cumhuriyeti ile Birleşik Krallık yani İngiltere arasında STA 2020’de imzalandı ve 2021’de uygulamaya geçti. İngiltere ve Türkiye, Brexit öncesi Gümrük Birliği avantajından yararlanmaktaydı. İki ülke arasında ticaretin gelişimi incelendiğinde 2013’ten 2022’ye kadar geçen sürede Türkiye’nin İngiltere’ye gerçekleştirdiği ihracat yüzde 42 artarak 13 milyar dolara yükseldi. İthalat ise aynı dönemde yüzde 10 gerileyerek 5,9 milyar dolara düştü. Her ne kadar genel artış ortalamasının altında kalsa da iki ülke arasındaki dış ticaret 10 yılda Türkiye lehine gelişme gösterdi. İSO SANAYİ 51 İHRACAT İTHALAT TOPLAM DIŞTİCARETHACMİ 2013 2022 Değişim 2013 2022 Değişim 2013 2022 Değişim (%) (%)(%) Arnavutluk321,0990,0208,483,874,7-10,9404,81.064,7163,0 BAE5.243,04.385,0-16,45.437,04.470,0-17,810.680,08.855,0-17,1 İngiltere 9.126,0 13.004,0 42,5 6.582,0 5.904,0 -10,3 15.708,0 18.908,0 20,4 BosnaHersek 278,8 755,4 170,9 141,3 189,4 34,0 420,1 944,8 124,9 EFTA1.764,02.133,020,910.862,016.435,051,312.626,018.568,047,1 FaroeAdaları 0,5 57,0 11.300,0 0,2 4,6 2.200,0 0,7 61,6 8.700,0 Fas1.310,03.094,0136,2579,01.017,075,61.889,04.111,0117,6 Filistin 79,0 126,0 59,5 1,4 12,0 757,1 80,4 138,0 71,6 GüneyKore 499,0 1.051,0 110,6 6.357,0 9.004,0 41,6 6.856,0 10.055,0 46,7 Gürcistan 1.409,0 2.399,0 70,3 241,0 872,0 261,8 1.650,0 3.271,0 98,2 İsrail 2.810,0 7.032,0 150,2 2.704,0 2.451,0 -9,4 5.514,0 9.483,0 72,0 Karadağ 33,0 168,0 409,1 11,0 35,0 218,2 44,0 203,0 361,4 Kosova 293,0 672,0 129,4 11,0 24,0 118,2 304,0 696,0 128,9 Makedonya 302,0 698,0 131,1 84,0 256,0 204,8 386,0 954,0 147,2 Malezya 281,0 478,0 70,1 1.352,0 4.288,0 217,2 1.633,0 4.766,0 191,9 Mısır 3.336,0 4.556,0 36,6 1.718,0 2.550,0 48,4 5.054,0 7.106,0 40,6 Moldova 297,0 662,0 122,9 262,0 293,0 11,8 559,0 955,0 70,8 Morityus 41,6 101,6 144,2 7,8 1,4 -82,1 49,4 103,0 108,5 Sırbistan 451,0 1.771,0 292,7 257,0 573,0 123,0 708,0 2.344,0 231,1 Singapur 371,0 800,0 115,6 369,0 473,0 28,2 740,0 1.273,0 72,0 Şili 225,0 511,0 127,1 421,0 238,0 -43,5 646,0 749,0 15,9 Tunus1.029,01.550,050,6314,0396,026,11.343,01.946,044,9 Venezuela 76,0 366,0 381,6 195,0 717,0 267,7 271,0 1.083,0 299,6 Türkiye'ninSerbestTicaretAnlaşmasıimzaladığı 23ülkeiledışticaretin10yıllıkseyri(Milyondolar)(2013-2022)52 ŞUBAT 2024 DOSYA Dış Ticaret Bosna Hersek: 2002’te imzalanan Türkiye ile Bosna ve Hersek arasındaki STA, 2003’te yürürlüğe girdi. 2019 tarihinde revize edilen anlaşma 2021 itibariyle uygulanmaya başlandı. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 10 yılda yüzde 120 artarak 420 milyon dolardan 944 milyon dolara çıktı. Aynı dönemde Türkiye’nin ihracatı yüzde 141 artarak 755 milyon dolara çıkarken ithalatı ise yüzde 34 yükselerek 189 milyon dolara yükseldi. Bu haliyle STA Türkiye lehine gelişmiş oldu. EFTA: EFTA-Türkiye Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşması 1991’de imzalandı ve 1992’de uygulamaya geçti. Türkiye- EFTA Serbest Ticaret Anlaşması’nın yerini alan revize STA ise 2021’de yürürlüğe girdi. Türkiye ve EFTA ülkeleri arasında dış ticaret hacmi son 10 yılda yüzde 47 artış ile 18,5 milyar dolara çıktı. Aynı dönemde Türkiye’nin ihracatı 1,7 milyar dolardan 2,1 milyar dolara çıkarken ithalat ise yüzde 51 artışla 16,4 milyar dolara yükseldi. Faroe Adaları: Birleşik Krallık'ın 200 km Kuzeybatısı’nda bulunan özerk ülke Faroe Adaları ile Türkiye arasında STA, 2014’te imzalandı ve 2017’de yürürlüğe girdi. Ancak Türkiye’nin bu adalar ülkesine ihracatı 121 milyon dolar ile en yüksek 2015 yılında gerçekleşti. İzleyen yıllarda yıllık 1 milyon doların altında gerçekleşen ihracat geçen yıl 57 milyon dolara, bu yılın ocak-eylül döneminde ise 123 milyon dolara yükseldi. Faroe’den ithalat ise 2020’ye kadar 1 milyon doların altında gerçekleşirken 2022’de 4,6 milyon dolara çıktı. Fas: 2004’te imzalanan Türkiye-Fas STA’sı, 2006’da yürürlüğe girdi. Ancak 2022’de yapılan tadil ile Türkiye menşeli ürünlerin, Fas’a ihracatlarında 5 yıl geçerli olmak üzere vergi oranları artırıldı. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi ise son 10 yılda yüzde 117 artışla 4,1 milyar dolara çıkarken, dış ticaret fazlası 731 milyon dolardan 2 milyar dolara yükseldi. Söz konusu rakamlar iki ülke arasındaki dış ticaretin son 10 yılda Türkiye lehine geliştiğini gösterse de bu yıl Ocak-Eylül döneminde 1,9 milyar dolarda kalan ihracat, Türkiye’nin söz konusu avantajını kaybedebileceğini ortaya koyuyor. Filistin: Türkiye ile Filistin arasında STA 2004’te imzalandı ve ertesi yıl yürürlüğe girdi. Takip eden yıllarda ihracat yavaş da olsa yükselen bir grafik çizdi ve 2013’ten 2022’ye kadar geçen son 10 yılda yüzde 60 artarak 126 milyon dolara yükseldi. İthalat ise her ne kadar yüzde 757 gibi yüksek bir artış gerçekleşse de gerçekleşen değer 2022 itibari ile yalnızca 12 milyon dolar oldu. 10 yılda Türkiye’nin dış ticaret fazlası 77 milyon dolardan 14 milyon dolara çıktı. Güney Kore: Türkiye ile Güney Kore arasındaki STA kapsamında mal ticaretinin kademeli olarak serbestleştirilmesine ilişkin çerçeve anlaşma ve mal ticareti anlaşması 2013, hizmet ticareti anlaşması ve yatırım anlaşması ise 2018’de yürürlüğe girdi. 10 yılda Türkiye’nin ihracatı yüzde 110 artışla 1 milyar dolar seviyesine çıkarken ithalatı ise yüzde 41 artışla 9 milyar dolara çıktı. Bu dönemde Türkiye’nin dış ticaret açığı 5,8 milyar dolardan 7,9 milyar dolara çıktı. İSO SANAYİ 53 Gürcistan: Türkiye Cumhuriyeti ile Gürcistan arasındaki STA 2007’de imzalandı ve 2008’de yürürlüğe girdi. STA’nın da etkisi ile 2013’te 1,4 milyara çıkan ihracat 2022’ye gelindiğinde yüzde 70 artışla 2,4 milyar dolara çıktı. İthalat ise 2013’ten 2022’ye kadar geçen sürede yüzde 261 artışla 872 milyon dolara çıktı ve iki ülke arasındaki dış ticaret açığı 1,16 milyar dolardan 1,52 milyon dolara Türkiye aleyhine arttı. İsrail: Türkiye ile 1997 yılında STA imzalayan İsrail ile dış ticaret son 10 yılda yüzde 72 artarak 5,5 milyar dolardan 9,5 milyar dolara yükseldi. Bu dönemde Türkiye’nin dış ticaret fazlası 106 milyon dolardan 4,5 milyar dolara çıktı. Aynı dönemde ihracat yüzde 150 artarak 7 milyar dolara yükselirken İsrail’den ithalat ise yüzde 9,4 gerileyerek 2,4 milyar dolara düştü. Bu yıl üçüncü çeyrek itibari ile ihracat 4,3 milyar dolar olarak gerçekleşirken ithalat ise 1,3 milyar dolar oldu. Karadağ: Türkiye ile Karadağ arasındaki STA, 2008’de imzalandı ve 2010’da yürürlüğe girdi. Anlaşma 2019 tarihinde ise genişletildi. 2013’te 44 milyon dolar olan dış ticaret hacmi, 2022’de yüzde 361 artışla 203 milyon dolara çıktı. Aynı dönemde dış ticaret fazlası 22 milyon dolardan 54 ŞUBAT 2024 133 milyon dolara yükseldi. 2013’te 33 milyon dolar olan Türkiye’nin Karadağ’a ihracatı 2022 sonunda 168 milyon dolara çıkarken ithalat ise 11 milyon dolardan 35 milyon dolara yükseldi. Kosova: Türkiye ile Kosova arasında 2013’te imzalanan STA, gecikmeli bir şekilde 2019 tarihinde yürürlüğe girdi. Anlaşmanın imzalandığı 2013’te 304 milyon dolar olan iki ülke dış ticaret hacmi 2022’ye gelindiğinde 696 milyon dolara çıkarken, dış ticaret fazlası ise 282 milyon dolardan 648 milyon dolara yükseldi. STA’nın dış ticarette Türkiye lehine bir gelişmeye yol açtığı dönemde Kosova’dan ithalat ise 11 milyon dolardan 24 milyon dolara çıktı. Makedonya: Türkiye ile Makedonya arasındaki STA, 1999’da imzalandı 2000’de yürürlüğe girdi. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi dalgalı bir seyir izlese de STA’nın da etkisiyle yükseldi. 2013’te 302 milyon dolar olan ihracat 2022 sonunda 698 milyon dolara çıkarken ithalat ise yüzde 204 artarak 256 milyon dolara yükseldi. Dış ticaret hacminin yüzde 147 artışla 954 milyon dolara yükseldiği iki ülke arasındaki dış ticaret fazlası ise 218 milyon dolardan 442 milyon dolara Türkiye lehine arttı. Malezya: Türkiye ile Malezya arasında 2014’te imzalanan STA 1 Ağustos 2015’te yürürlüğe girdi. Son 10 yılda dış ticaret hacmi yüzde 191 artışla 4,7 milyar dolara çıkarken Türkiye lehine gelişen dış ticaret açığı yüzde 255 artışla 3,8 milyon dolara çıktı. Bu dönemde Türkiye’nin ihracatı yüzde 70 artarken, ithalatı yüzde 217 yükseldi ve 4,3 milyar dolara çıktı. İSO SANAYİ 55 Mısır: İki ülke arasında 2005’te imzalanan STA, 2007’de yürürlüğe girdi. Yine son 10 yılda iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi yüzde 40 artarken dış ticaret fazlası Türkiye lehine yüzde 24 artışla 2 milyar dolara çıktı. Yine Türkiye’nin ihracatı yüzde 36 artışla 4,5 milyar dolara çıkarken ithalatı ise yüzde 48 artışla 2,5 milyar dolara yükseldi. Moldova: Türkiye ile Moldova arasında 2014’te imzalanan STA, 2016’da yürürlüğe girdi. Son 10 yılda iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi yüzde 70 artışla 955 milyon dolara, dış ticaret fazlası yüzde 954 artışla 369 milyon dolara yükseldi. Aynı dönemde ihracat yüzde 122 artışla 662 milyon dolara çıkarken ithalat da yalnızca yüzde 11,8 artışla 293 milyon dolara yükseldi. Moritanya: 2011’de imzalanan Türkiye ile Moritanya STA’sı 2013’te yürürlüğe girdi. Son 10 yılda iki ülke arasında dış ticaret hacmi 50 milyon dolardan 102 milyon dolara çıktı. Türkiye’nin Moritanya’dan ithalatı 2013’te 7 milyon dolar iken 2022 itibariyle 1,8 milyon dolara gerilerken ihracatı ise 41 milyon dolardan 101 milyon dolara yükseldi. Sırbistan: Türkiye ile Sırbistan arasındaki STA, 2010’da yürürlüğe girdi. Kapsamı genişletilen yeni anlaşma ise 2018’de uygulanmaya başlandı. Son 10 yılda iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 708 milyon dolardan 2,3 milyar dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatı yüzde 292 artışlar 1,7 milyar dolara yükselirken, Sırbistan’dan ithalat ise yüzde 123 artış gösterdi. Türkiye’nin dış ticaret fazlası 194 milyon dolardan 1,2 milyar dolara çıktı. Singapur: 2015’te imzalanan Türkiye ile Singapur arasındaki STA, 2017’de yürürlüğe girdi. İki ülke arasında dış ticaret hacmi ise son 10 yılda 740 milyon dolardan 1,3 milyar dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatı yüzde 115 artış ile 800 milyon dolara çıkarken, ithalatı ise yüzde 28 artışla 473 milyon dolara yükseldi. Şili: Türkiye ile Şili arasında 2009’da imzalan STA, 2011’de yürürlüğe girdi. İki ülke arasında dış ticaret hacmi ise son 10 yılda 646 milyon dolardan 749 milyon dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatı yüzde 127 artış ile 511 milyon dolara çıkarken, ithalatı ise yüzde 43 düşüşle 238 milyon dolara geriledi. Tunus: Türkiye ile Tunus Arasında 2004’te imzalanan STA, 2005’te uygulanmaya başlandı. İki ülke arasında dış ticaret hacmi ise son 10 yılda 1,3 milyar dolardan 1,94 milyar dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatı yüzde 50 artış ile 1,55 milyar dolara çıkarken, ithalatı ise yüzde 26 artışla 396 milyon dolara yükseldi. Venezuela: Türkiye ile Venezuela arasında Ticaretin Geliştirilmesi Anlaşması 2020’de yürürlüğe girdi. İki ülke arasında dış ticaret hacmi son 10 yılda yüzde 299 artışla 271 milyon dolardan 1 milyar dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatı yüzde 381 artış ile 366 milyon dolara çıkarken, ithalatı ise yüzde 267 artışla 717 milyon dolara yükseldi.56ŞUBAT 2024 DOSYA İhracat SANAYİ SEKTÖRÜNÜN OMUZLARINDA Türkiye ihracatçılar Meclisi tarafından yayımlanan verilere göre 2003’ten 2023’e kadar geçen 20 yıllık süreçte ihracat yüzde 438 artarak 255 milyar dolara çıkarken söz konusu rakam içinde sanayi sektörü yüksek farkla hep ilk sırada yer aldı ve bir anlamda ihracatı sırtladı. Türkiye İhracatçılar Meclisi tarafından açıklanan verilere göre serbest bölge kaydının ayrı tutulmadığı 2003’te sanayi sektörü ihracatı 38 milyar dolar ile toplam ihracattan yüzde 87,3 pay alırken söz konusu rakam serbest bölge farkının ayrılmasının da etkisiyle 2023’ün tamamında yüzde 68,2 olarak gerçekleşti. Ana sektörel gruplar olarak bakıldığında sanayi sektörünün ardından yüzde 15,9 payla tarım sektörü ve yüzde 2,6 ile de madencilik sektörü geldi. SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜMENİN LOKOMOTİFİ SANAYİ, İHRACATI KÖRÜKLÜYOR İHRACATİSO SANAYİ 57Next >